RATIPZADE MUSTAFA EFENDİ (MUSTAFA SOYLU)
: 08-04-2025
(Mustafa Soylu)
(1883 – 1920)
Mustafa Soylu bir Millî Mücadele kahramanı olarak ismini ölümsüzleştirmiştir. I. Dünya Savaşı ile birlikte ülkemizin her yanı düşman işgaline uğradığında hiç düşünmeden vatan savunması için Mustafa Kemal Atatürk’ün liderliğini yaptığı Millî Mücadele hareketinin yanında yer almıştır.
Mustafa Soylu 1883 yılında Niğde’de dünyaya gelmiştir. Babası Ratıp Efendi’dir. Annesi Zarife Hanım’dır. Mustafa Soylu evli ve beş çocuk babasıdır. Ancak araştırmalarımızda eşinin ismine rastlayamadık. İlk ve orta öğrenimini memleketi olan Niğde’de tamamlamıştır. O dönemin şartlarında Niğde’de lise bulunmadığından dolayı lise tahsili için Konya’ya gitmiştir. Konya İdadisine başlamıştır. Ancak çeşitli sebeplerden öğrenim hayatına devam edememiştir ve lise eğitimini 1. sınıftan itibaren terk etmek zorunda kalmıştır. Memleketi Niğde’de “Nâfıa Kalemi” bugünkü adıyla Bayındırlık Bakanlığına bağlı memur olarak çalışmıştır. Bu görevden sonra Niğde Muhasebe Kalemi Başkâtipliği görevini yürütmüştür. “Maârif Dairesi” bugünkü adıyla Millî Eğitim Müdürlüğünde Muhasebe ve Tahrirat Başkâtipliği görevinde çalışmıştır. Ayrıca Dârü'l Hilâfe Medresesi Öğretmeni olarak da bir dönem görev yapmıştır. Mustafa Soylu o dönemde iyi düzeyde Arapça ve Farsça bilmekteydi. Bu konularda da öğretmenlik yapmıştır.
Mustafa Soylu bu görevlerini yürütürken Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşından mağlup olarak çıkmıştır. Osmanlı I. Dünya Savaşı sonrasında galip gelen devletler olan İtilaf Devletleri ile Mondros Ateşkes Antlaşmasını imzalamıştır. Mondros Ateşkes Antlaşmasında bulunan maddeler gereği Anadolu fiilen işgal edilmeye başlanmıştır. Ayrıca Osmanlı ordusu da dağıtılmıştır. Böyle bir dönemde Mustafa Kemal Atatürk tarafından gelen çağrıya kulak vererek Sivas’ta toplanacak olan Sivas Kongresine Niğde’yi temsilen Niğde Delegesi olarak katılmıştır.
O dönemde Yunanlılar, İzmir ve çevresini, İngilizler İstanbul başta olmak üzere Samsun Musul ve Urfa Çevresini, İtalyanlar, Konya ve çevresini, Fransızlar Adana ve Antep çevresini, Ermeniler ise Kars’ı işgal etmişlerdi. Fransızlar da Adana’dan sonra Pozantı’ya kadar işgali genişletmişlerdi. Artık Niğde’nin işgal edilmesi an meselesi olmasından dolayı Pozantı’da Fransızlara karşı mücadele etmeye başlamışlardır. Kahraman Niğde’miz vatanın kurtuluşu için açılmış olan bütün cephelere asker göndermiştir. Pozantı’nın düşman işgalinden kurtulması için verilen mücadeleye Niğdeli kahramanlar fiilen katılmışlardır. Mustafa Soylu vatanın bu durumda kurtulması için o dönem Niğde’de liderlik görevini üstlenenlerden biri olmuştur. Sivas Kongresi Delegeliğinden sonra kurulan Temsil Heyetinde Niğde’yi temsil etmeye devam etmiştir. Temsil heyetinden sonra Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinde yine Niğde’yi temsilen görev almıştır.
Mondros Ateşkes Antlaşması maddeleri gereği 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul fiilen işgal edilmiştir. İstanbul’un fiilen İngilizler tarafından işgal edilmesi demek saltanatın ve Osmanlı Mebuslar Meclisinin İngiliz kontrolüne girmesi demekti. İstanbul’un işgal edilmesi üzerinden çok geçmeden 11 Nisan 1920 tarihinde Osmanlı Mebuslar Meclisi kapatılmıştır. İstanbul’daki Osmanlı saltanatı işgal altında olduğu için ve orduları dağıtıldığı için zaten savaşacak durumda değildi. O zaman halk kaderi ile baş başa kalmış ve kurtulacaksa da kendi çabaları ile kurtulacaktı. İşte Temsil heyetinin başında Mustafa Kemal’in komuta ettiği düzenli ordu kurtuluş mücadelesini bu şartlarda vermeye başlamıştır. Dağıtılan ordulardaki askerleri toplayarak, gönüllü halktan asker toplayarak, Tekâlifi Milliye Emirleri ile bedeli daha sonra ödenmek üzere vatandaştan silah cephanelik, binek hayvan, giyim eşyası, yiyecek ve benzeri birçok eşya toplayarak, ordu savaşabilir duruma getirilmiştir (Manifesto, 2021, Bursa).
Millî Mücadelenin lideri olan Mustafa Kemal Atatürk Ankara’da millet meclisi kurulması için çalışmalara başlamıştır. Anadolu’da da her il de milletvekili seçimlerinin yapılması için gerekli talimatları vermiştir. İşte Niğde yapılan milletvekilliği seçimlerinde Niğde’yi temsilen seçilen Milletvekillerinden biri de Mustafa Soylu olmuştur.
…Mustafa Kemal'in 19 Mart 1920 tarihli genelgesine istinaden Niğde'de seçim yapılmaya başlandı. 6 Nisan 1920 tarihinde yapılan seçimler sonucu Niğde'den; Mustafa Hilmi Bey (Soydan), Vehbi Bey (Çorakçı), Zeynel Abidin Bey (Bayhan), Ratıpzade Mustafa Bey (Soylu) ve Ahmet Hakkı Paşa (Sütekin) milletvekili olarak seçilmişlerdir. Osmanlı Mebuslar Meclisi'nden intikal eden Ata Bey (Atay) ile birlikte Birinci Dönem Niğde Milletvekili sayısı altıya yükselmiştir. Bu milletvekillerinin tamamını Meclis'in Birinci Dönemi (23 Nisan 1920-16 Nisan 1923) tamamlayamamışlardır. Ratıpzade Mustafa Bey 26 Aralık 1920 tarihinde vefat etmiş; Zeynel Abidin Bey ise 11 Ekim 1920 tarihinde istifa etmiştir. Birinci Dönem Niğde Milletvekillerinden Ata Bey iki kez Dâhiliye Vekâleti Vekilliği görevini yürütmüştür. Vehbi Bey'in çalışmalarının sonucunda Aksaray Kazası 14 Ekim 1920 tarihinde Müstakil Liva'ya dönüştürülmüştür. Hakkı Paşa Amasya ve Elcezire (Cizre) İstiklal Dairesi kayıtlıdır. Birinci Dönem Niğde Milletvekillerinin tamamı mecliste Birinci Grupta yer almışlardır. Niğde milletvekilleri gerek kalmadan önce seçildikten sonra Millî Mücadele'nin yanında olmuşlar ve aktif olarak çalışmışlardır. Yeni Türk Devletinin temellerini atanan ve kuran Birinci Meclis Niğde'de altı milletvekili ile katılımda bulunmuştur. I. Dünya Savaşı'ndan sonra imzalanan barış mütarekesiyle vatanımız müttefikler tarafından işgal edilmeye başlandı. Türk milleti bu işgalleri toplantılarla, dernekler kurarak protesto etti. Niğde de işgallerden sonra örgütlenerek Millî Savaş'a katılmıştır. Niğde, ülke genelindeki cephelere asker göndererek, özellikle Adana ve Pozantı cephesinde savaşta aktif rol almıştır. İstanbul hükümetinin işgallere karşı zaaf göstermesi üzerine Anadolu toplumu Mustafa Kemal Paşa önderliğinde Millî Savaş'a katıldı. Kurtuluşun milletin kararlılığı ve kararlılığıyla mümkün olacağını belirten Mustafa Kemal Paşa, Anadolu'ya varır varmaz bu yolda harekâta başladı. 16 Mart 1920'de İstanbul'un işgali ile Türkiye Büyük Millet Meclisi resmen çalışamaz hale gelmiş ve 11 Nisan 1920'de tamamen kapatılmıştır. Bunun üzerine Anadolu toplumu, Mustafa Kemal Paşa'nın emriyle Ankara'da bir meclis açmak için harekete geçmiştir. Tamamen millet egemenliğine dayalıdır. Mustafa Kemal'in 19 Mart 1920 tarihli genelgesine istinaden Niğde'de seçim çalışmaları başlatılmıştır. 6 Nisan 1920'de yapılan seçimler sonucunda Mustafa Hilmi Bey (Soydan), Vehbi Bey (Çorakçı), Zeynel Abidin Bey (Bayhan), Ratıpzade Mustafa Bey (Soylu) ve Ahmet Hakkı Paşa (Sütekin) seçildi. Büyük Millet Meclisi'ne üye seçildiler. Ata (Atay) Bey'in Osmanlı Mebusan Meclisi'nden gelmesiyle Niğde Birinci Dönem Milletvekili sayısı altıya çıktı. Bu milletvekillerinin tamamı meclisin ilk dönemini (23 Nisan 1920 - 16 Nisan 1923) tamamlayamadı; Ratıpzade Mustafa Bey 26 Aralık 1920'de vefat etmiş, Zeynel Abidin Bey ise 11 Ekim 1920'de istifa etmiştir. Ata, İçişleri Bakanlığını iki kez temsil etti. Aksaray İlçesi, Vehbi Bey'in çabalarıyla 14 Ekim 1920'de bağımsız (liva/vilayet) oldu. Hakkı Paşa, Amasya ve Elcezire İstiklal Mahkemelerinde üye olarak görev yaptı. Birinci Dönem Niğde Milletvekillerinin tamamı, Mecliste Birinci Grup'ta yer aldı. Hepsi Millî Mücadele taraftarıydı ve seçilmeden önce de, seçildikten sonra da aktif olarak çalıştılar. Niğde, yeni Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran Birinci Meclis'e altı delegeyle katıldı (https://acikerisim.ohu.edu.tr).
Başından beri Millî Mücadeleye destek veren Niğde, Sivas Kongresi’ne de delegeler göndererek katılmıştır. Mustafa Soylu (öğretmen), Halit Hami (Mengi) (Tüccar Belediye Başkanı), Dellalzade Hacı Osman Efendi (Nevşehir) Sivas Kongresi’ne katılan Niğde delegeleridir. Ratıpzade Mustafa Bey ayrıca Sivas Kongresi’nde Heyeti Temsiliye’ye yeni eklenen altı üyeden biridir. Mustafa Kemal’in Sivas’ta toplayacağı kongreye Bor’dan da temsilci iştiraki istenince; Niğde’den Muhittin Efendizade Mustafa Bey ile her türlü meşakkate göğüs gererek Sivas’a gitmiş ve kongreye iştirak etmiştir (https://docplayer.biz.tr/6425751-Milli-mucadele-de-nigde.html).
Mustafa Soylu çok genç bir yaşta 37 yaşındayken vefat etmiştir. Millî Mücadele Döneminde sırasıyla Sivas Kongresi, Temsil Heyeti ve Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyetinde yine Niğde’yi temsil etmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisinin 1. Dönem Niğde Milletvekili olarak Niğde’nin simge isimlerinden biri olmuştur.
HAFTAYA ; ŞEHİT ALBAY NURİ PAMİR
