Zahter Nedir?

Zahter Latince adıyla "Thymbra spicata L.", ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasına ait çalı görünümlü yabani bir bitkidir. Zahterin İngilizce ismi de "zaatar"dır. Zahter ilk büyümeye başladığı zaman yaprakları kekiğin yapraklarına benzer. Bitki büyüdükçe yapraklar uzayıp incelir ve sivrilir. Ardından zahter yaprakları odunsu saplar boyunca kümelenmiş çiftler hâlinde büyür. Uzunluğu bir metreye kadar ulaşabilen zahterin saplarının tepesinde pembemsi mor çiçekler gelişir.  
Antik çağlardan bu yana hem baharat hem ilaç olarak kullanılan zahter halk arasında zater, sater, dağ kekiği, karabaş kekik ve kara kekik olarak da adlandırılır. Zahterin kekik olarak adlandırılması görünümü itibariyle kekiği andırmasından ve kekikle aynı familyadan gelmesinden kaynaklanır. Ancak kekik 60 farklı bitki türünün genel adıdır. Thymbra spicata L. yani zahter kekik çeşitleri arasında yer alan bir türdür. Zahter ile kekik arasındaki fark tat ve koku olarak birbirlerinden farklı olmalarının yanı sıra zahterin daha uzun ve yeşil yapraklara sahip olmasıdır.

Zahterin Faydaları

Zahter rosmarinik asit, karvakrol gibi polifenoller ve farklı flavonoidler açısından zengin içeriğiyle sağlığa birçok yönden fayda sağlar. Ayrıca zahterin antioksidan, antimikrobiyal ve antiviral gibi farklı biyo-fonksiyonel etkileri bulunur.
Zahterin faydalarından bazıları şu şekilde sıralanabilir:

Bağışıklık sistemini destekler ve vücudun hastalıklara karşı korunmasına yardımcı olur.Lif içeriği bakımından zengin olan zahter sindirim sistemini düzenler, bağırsak sağlığının korunmasına destek olur.Kan şekeri üzerindeki olumlu etkileri nedeniyle diyabet hastaları tarafından doktor kontrolünde kullanılabilir. Anti-inflamatuar özelliğiyle vücuttaki iltihabı ve iltihaba bağlı gelişen semptomları azaltmaya yardımcı olur. Böbrek sağlığını korumaya yardımcıdır. Araştırmalarda zahterin omurilik yaralanmasına bağlı böbrek hasarına karşı kısmen etkili olabildiği belirlenmiştir.Rahatlatıcı etkisiyle uyku problemlerinin giderilmesine fayda sağlayabilir.Antioksidan içeriğiyle hafızayı güçlendirir, beyin sağlığına katkı sağlar.Saçı besler ve saçların gürleşmesine yardımcı olur.Cilt sağlığını korur ve yaşlanma belirtilerini geciktirebilir.Boğaz enfeksiyonunu giderip öksürüğü hafifletebilir.Vücuttaki toksinlerin uzaklaştırılmasına yardımcı olabilir. 

Zahter Nasıl Tüketilir?

Zahter otu haziran ve ağustos aylarında toplanıp kurutulur. Zahter taze veya kurutulmuş olarak tüketilebilir. Taze zahter semt pazarlarından, kurutulmuş zahter de aktarlardan temin edilebilir. Zahter taze bir bitki olarak ya da kurutulmuş hâliyle farklı tariflere eklenerek değerlendirilebilir.
Taze zahterler toplandıktan sonra limon suyuyla salamura edilir ya da zeytinyağı içerisinde dinlendirilir. Daha sonra tüketmek için bu şekilde muhafaza edilebilir. Bunların yanı sıra zahter başta et ürünleri olmak üzere içki, konserve, sucuk ve salça sosları gibi bazı ürünlerin yapımında da kullanılır. Peki, zahter nasıl yenir?
Zahterin tüketilebileceği bazı öneriler şöyle listelenebilir:
Zahter Çayı: Zahter çayı hazırlamak için sıcak su ve kuru zahter kullanılır. Zahter çayına isteğe bağlı olarak limon suyu, bal ya da şeker eklenebilir.
Zahter Salatası: Hatay usulü salatanın ana malzemesi taze toplanıp zeytinyağında salamura edilen zahter yapraklarıdır. Zeytinyağlı zahter faydalarının yanı sıra lezzetiyle de dikkat çeken bir yemek olarak bilinir. Hazırlık aşamasında zahter salamurası bir kaba alınıp içerisine soğan, maydanoz, çeri domates, limon, nar ekşisi, doğranmış yeşil zeytin gibi malzemeler eklenir.
Et Yemeklerinde Zahter: Zahter tavuk veya kuzu etlerinin marine edilmesinde kullanılabilir. Ayrıca dana ve kuzu eti pişirilirken taze zahter ilave edilebilir. Aromatik bir bitki olan zahter et piştikten sonra etin üzerine serpilerek de tüketilebilir.
Zahterli Sos: Zahter; zeytinyağı, limon, sarımsak ve tuzla karıştırılarak aromatik bir sos elde edilir. Bu sos et, balık, sebze gibi gıdaların üzerine eklenebilir.

Zahter Nerelerde Kullanılır?

Zahter yemekten kozmetiğe, gıda takviyesinden saç bakımına kadar birçok farklı kullanım alanına sahip fonksiyonel bir bitkidir.
Zahterin kullanım alanlarından bazıları şöyle sıralanabilir:

Zahter taze, kuru veya salamura hâlinde etlere, salatalara ya da mezelere eklenerek tüketilebilir.Takviye edici gıda formülasyonlarında kullanılabilir.Kurutulmuş zahterle lezzetli ve sağlıklı bir bitki çayı hazırlanabilir. Zahter çayı âdet döneminde yaşanan ağrıların hafiflemesine ve sindirim sisteminin düzenlenmesi destek olur.Zahter bitkisinden elde edilen yağ aromaterapi ve fitoterapide kullanılır.Aromatik oluşuyla masaj uygulamalarında tercih edilir.Zahter bitkisinden elde edilen yağ ve esans, eczacılık ve kozmetik alanında çeşitli ürünlerin formülasyonunda kullanılır.

Zahter Nerede Yetişir?

Zahter, yaygın olarak Akdeniz iklimine sahip bölgelerin dağlık yerlerinde yetişir. Ülkemizde birçok farklı şehirde yetişen zahtere en çok Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgesi'nde; Hatay, Mersin, Gaziantep, Kilis ve Mardin şehirlerinde rastlanır.
Orta Doğu mutfağında da sıkça kullanılan zahter özellikle Filistin, Cezayir, Lübnan ve Suriye’de yetiştirilir. 

Zahter Ne İşe Yarar?

Vitamin ve mineral bakımından zengin bir bitki olan zahter; magnezyum, demir, çinko, potasyum ve kalsiyum içerir. Zahter bu yönüyle de bazı sağlık problemlerini iyileştirmeye yardımcı bir bitkidir. 
Zahterin diğer faydalı özellikleri şöyle sıralanabilir:

Sinir sistemi hücrelerini koruyan zahter kaygı ve stres gibi psikolojik sorunları giderebilir.Kandaki kolesterol seviyesini düzenleyebilir.Antibakteriyel özelliği sayesinde mide iç çeperi iltihaplanmasına neden olan helikobakter pilori bakterisiyle mücadele edebilir. Gastrit ve ülser gibi ciddi mide problemlerinin önlenmesine yardımcı olabilir.Dış etkenler ve farklı sebeplerle oluşan cilt lekelerini giderebilir. Bunun yanı sıra ciltteki sivilce problemlerinin azalmasına da destek olabilir.

Zahter Çayının Faydaları

Zahter bilinen birçok faydası sebebiyle tarih boyunca Türkler, Yunanlılar, Mısırlılar ve Romalılar tarafından  geleneksel tıpta kullanılmıştır. Çeşitli kültürlerde astım ve bronşit gibi hastalıkları tedavi etmek için kullanılan zahterin çayı da hoş kokusu ve faydalı içeriğiyle günümüzde sıkça tüketilir. Kolayca hazırlanabilen zahter çayı özellikle astım, soğuk algınlığı, bronşit, öksürük, kolik ve ishal gibi rahatsızlıklar için tercih edilir.
Zahter çayının faydalarını şu şekilde sıralayabiliriz:

Zahter güçlü bir vitamin ve mineral kaynağı olduğundan çay olarak tüketildiğinde de vücudun ihtiyacı olan besin öğelerinin karşılanmasına yardımcı olur.Hazımsızlık ve şişkinlik gibi problemlerin giderilmesinde etkili olabilir.Bağışıklık sistemini destekleyen ve vücudu hastalıklara karşı koruyan zahter çayının özellikle soğuk algınlığında ve gribal enfeksiyonlarda tüketilmesi tavsiye edilir.Yapılan araştırmalar zahter çayının hiperkolesterole karşı da etkili olabileceğini göstermiştir.

Peki, zahter çayı nasıl yapılır?

Zahter Çayının Yapılışı:

Su kaynatılır ve bir süre dinlendirilir. Ardından sıcak su demlenecek kaba alınır ve içerisine zahter eklenir.Çayın demlenmesi için yaklaşık 6-7 dakika beklenilir.Bu sırada çayın içerisine isteğe bağlı olarak 1-2 dilim limon eklenebilir.Demlenen zahter çayı süzüldükten sonra tüketilebilir.

Zahter Baharatı Nasıl Kullanılır?

Zahter bitkisinin kurutulmuş hâli bazı kuruyemiş ve baharatlarla harmanlanıp bir zahter baharatı karışımı elde edilir. Genellikle kahvaltılarda tüketilen bu baharat karışımı ülkemizde "zahter", Orta Doğu'da "za'atar" olarak isimlendirilir. Peki, kahvaltılık zahter nedir, nasıl yapılır?
Kahvaltılık zahter; leblebi, menengiç, haşlanmış buğday, karpuz ve kavun çekirdeği, yer fıstığı, kimyon, kişniş, rezene, susam, sumak gibi malzemelerin harmanlanmasıyla hazırlanan bir karışımdır. Bu lezzetli karışım kahvaltılarda ekmek ve zeytinyağıyla birlikte tüketilir.

Zahter Yağının Faydaları

Zahter yağının içerisinde yüksek oranda timol adı verilen bileşikler bulunur. Bu bileşikler antibakteriyel, antispazmodik, antiseptik, antimikrobiyal ve antifungal özellikleriyle vücuda birçok fayda sağlar. 
Zahter yağının faydalarından bazıları şunlardır:

Cilt enfeksiyonları, mantar problemleri ve üst solunum yolu rahatsızlıklarının tedavilerine destek olabilir.Kan dolaşımını hızlandırıcı etkisiyle kas ve eklem ağrılarını hafifletmeye yardımcı olur.Solunum yollarını açıp bronşit ve sinüzit gibi rahatsızlıklarda yaşanan semptomları hafifletebilir.Diş macunu ve gargaraların içerisinde kullanılan zahter yağı ağız sağlığının korunmasına yardımcı olur.Masaj yağı olarak da kullanılan zahter yağı vücudun rahatlamasını sağlayabilir.Antispazmatik özellikleriyle menstural dönemdeki şikâyetleri hafifletebilir.

Zahterin Yan Etkileri

Zahter sağlığa olan faydaları sebebiyle sıkça tüketilen, genellikle zararsız ve güvenilir bir bitkidir. Ancak her bireyin bünyesi farklı olduğundan zahterden kaynaklı herhangi bir yan etkiyle karşılaşmamak adına bir doktora danışıldıktan sonra kullanılması ya da tüketilmesi faydalı olabilir.
Zahterin olası yan etkilerinden bazıları şöyle sıralanabilir:

Zahter yağı ciltte irritasyon ve tahrişe neden olabileceği için cilde doğrudan uygulanması önerilmez. Bu nedenle yağı sulandırarak kullanmanız faydalı olabilir.Cilt hassasiyetine neden olabileceği için özellikle göz gibi hassas bölgelerle temasından kaçınılması gerekir.Hamile ve emziren annelere zahter kullanmamaları ya da bir sağlık uzmanının görüşüne başvurup kullanmaları önerilir.Zahter yağı küçük çocukların kullanımına uygun değildir.Aşırı miktarda zahter tüketimi ateş ya da ishal gibi bazı sağlık sorunlarına neden olabilir.Zahter ani kan şekeri düşüklüğüne neden olabileceği için diyabet hastalarının bu ürünü dikkatli kullanması gerekir.Tiroit hastaları ve guatr hastalığına sahip kişilerin doktora danışıp kullanmaları daha faydalı olabilir.Zahter nadiren de olsa bazı alerjik reaksiyonlara neden olabilir.