Toplu Taşımalardan Bulaşabilecek Hastalıklar ve Önlemler

Bu nedenle toplu taşıma araçlarından bulaşabilecek hastalıklardan korunma yolları hakkında bilgi sahibi olmak hem bireysel sağlık hem toplum sağlığı açısından oldukça önemlidir.
Toplu Taşımalarda Bulaşma Yolları
Hem şehir içi hem şehirler arası toplu taşıma araçları, bulaşıcı hastalıkların hızla yayıldığı alanlardır. Özellikle araçlarda havalandırmanın yetersiz olması, araçların aynı anda çok fazla insan tarafından kullanılması ya da araç içi hijyenin sağlanamaması bu hastalıkların çok daha hızlı bir şekilde yayılmasına yol açabilir.

Havadaki partiküller, bulaşıcı hastalıkların toplu taşıma araçlarında yayılmasında oldukça etkilidir. Havada asılı kalan parçacıkları ifade eden partiküller, katı ya da sıvı hâlde bulunabilir. Organik ya da inorganik maddelerin karışımı olan ve gözle görülmeyen bu partiküller farklı boyutlarda olabilir. İnsan sağlığı açısından son derece zararlı olan bu parçacıklar, genellikle toplu taşıma araçlarında daha fazla bulunur. Solunum yoluyla vücuda giren bazı partiküller akciğerlerde kolaylıkla gezinebilir ve solunum yolu hastalıklarına yol açabilir. Özellikle ince partiküller, akciğer fonksiyonlarını olumsuz yönde etkileyebilir ya da astım ve kalp hastalığı gibi var olan rahatsızlıkların kötüleşmesine neden olabilir.

Aynı zamanda toplu taşıma araçlarında bulunan ve herhangi bir hastalığı taşıyan bireylerin; konuşma, nefes alma, öksürme ve hapşırma sırasında havaya saçtıkları mikroplar ve virüsler de havada asılı kalarak bulaşa neden olabilir.

Yüzey teması da toplu taşıma araçlarında hastalıkların yayılmasına neden olabilen bir başka etkendir. Koltuklar, kapı kolları ve tutunulacak alanlar yüzey temasının en yoğun olduğu yerlerdir. Bu alanlarla temas sonucunda solunum yolu hastalıklarının yanı sıra birçok cilt hastalığının bulaşı da hızlı bir şekilde gerçekleşebilir. Özellikle bu alanlarda bulunan virüslere, bakterilere ya da parazitlere maruz kalan bireylerin; ellerini yıkamadan ağız, burun ve göz gibi bölgelere temas etmeleri sonucunda hastalıklar daha hızlı bulaşabilir.

Bulaşıcı hastalıkların toplu taşıma araçlarında hızla yayılmasındaki en önemli etkenlerden biri de kalabalığın yoğun olması nedeniyle maruz kalınan yakın insan temasıdır. Özellikle toplu taşıma araçlarının yoğun bir şekilde kullanıldığı sabah ve akşam saatlerinde, insanlar neredeyse fiziksel olarak birbirlerine temas edecek kadar yakın durmak zorunda kalabilirler. Bu tür durumlar hastalık bulaşının hasta bireylerden sağlıklı bireylere çok daha hızlı geçmesine neden olabilir.

Bulaşabilecek Hastalık Türleri
Toplu taşıma araçlarında bulaşabilecek hastalıklar söz konusu olduğunda genellikle akla ilk olarak grip ve soğuk algınlığı gelir. Ancak bunların yanı sıra bulaşabilecek bazı enfeksiyon hastalıkları da bulunur. Bunları şu şekilde detaylandırabiliriz:

Solunum Yolu Enfeksiyonları
Solunum yolu enfeksiyonlarının en sık yayıldığı yerler kalabalık ortamlardır. Bu anlamda toplu taşıma araçları bu tür enfeksiyonların yayılımı için en uygun ortamlar arasında sayılabilir. Özellikle çocuk enfeksiyon hastalıkları, okul ve kreş gibi ortamlardan sonra en sık toplu taşıma araçlarında yayılır. Üst solunum yolu enfeksiyonları damlacık yoluyla bulaşır. Hasta olan bireylerin hapşırma, öksürme ya da soluma sırasında havaya saçtıkları damlacıklar, sağlıklı bireyler tarafından solunduğunda bulaş gerçekleşebilir. Aynı zamanda bu damlacıkların yüzeylere tutunması ve sağlıklı bireylerin bu yüzeylere temas ederek ellerini ağzına, burnuna ya da gözlerine sürmeleri de bir başka bulaş nedenidir. Özellikle mevsim geçişlerinde ve kış aylarında toplu taşıma araçları kullanılırken grip, nezle ve Covid-19 gibi solunum yolu enfeksiyonlarının bulaşı daha sık gerçekleşir.

Gastrointestinal Enfeksiyonlar
Sindirim sistemini etkileyen gastrointestinal hastalıklara neden olan virüslerin bulaşı da toplu taşıma araçlarında gerçekleşebilir. Yetişkinlerde ve çocuklarda ishalin en önemli nedenlerinden biri olan norovirüs gastrointestinal hastalıklara neden olan virüslerden biridir. Son derece bulaşıcı bir virüs olan norovirüs, damlacık yoluyla havada asılı bulunabilir ya da temas edilen yüzeylerde uzun süre canlı kalabilir. Bu nedenle toplu taşıma araçlarında enfekte bireylerin bulunması, virüsün ortama yayılmasına ve sağlıklı bireylere bulaşmasına yol açabilir.

Rotavirüs de bir diğer gastrointestinal enfeksiyon nedenidir. Rotavirüs, enfekte bireyin dışkılama sonrası ellerinde kalabilen virüsleri, toplu taşıma araçlarındaki kapı kolu ve tutamak gibi yüzeylere bulaştırmasıyla hızlı şekilde yayılabilir. Sağlıklı bireylerin bu yüzeylere temas etmeleri ve ellerini yıkamadan ağızlarına, burunlarına ya da gözlerine dokunmaları enfekte olmalarına yol açabilir.

Cilt Hastalıkları
Özellikle yaz aylarında bireylerin birbirleriyle ten temasında bulunması uyuz ve mantar enfeksiyonları gibi bazı cilt hastalıklarının yayılımını hızlandırabilir. Benzer şekilde kapı kollarına, koltuk başlarına, tutamaklara ve direklere temas etmek bu tür hastalıkların bulaşmasına neden olabilir.

Özellikle bir deri hastalığı olan uyuz, 15 dakika gibi kısa bir sürede bulaşabilir. Bu nedenle toplu taşıma araçlarında hasta bireyle doğrudan temas etmek ya da bireyin temas ettiği alanlara uzun süre dokunmak hastalığın sağlıklı bireye de bulaşmasına yol açabilir.

Toplu Taşımada Hijyen ve Temizlik Önlemleri
Toplu taşıma araçlarında bulaşabilecek hastalıklardan korunmak için alınabilecek birtakım önlemler bulunur. Özellikle eller bulaşın yayılmasında etkili olduğundan el temizliğine özen göstermek büyük önem taşır. Toplu taşıma araçlarını kullanırken elleri; ağza, burna ya da gözlere sürmemek, sık sık el dezenfektanıyla temizlemek, mümkün olan en kısa sürede sabunla ve suyla doğru şekilde yıkamak alınabilecek en etkili önlemler arasındadır.

Yüzey temizliği de toplu taşıma araçlarındaki bulaşıcı hastalıkları önlemenin ikinci adımıdır. Bu noktada araçların temizliğini bireysel olarak sağlamak mümkün olmasa da kullanım sırasında alınabilecek kişisel önlemler vardır. Örneğin, tutunulacak yerlere direkt elle temas etmek yerine peçeteyle tutunmak ya da uzun süreli seyahatlerde koltuk gibi alanları dezenfektanla temizlemek etkili olabilir.

Maske kullanımıysa birçok hastalığın bulaşının önlenmesinde en etkili yöntemdir. Maske kullanımını özellikle toplu taşıma araçları gibi kalabalık ortamlarda sürdürmek birçok solunum yolu hastalığına yakalanma riskini büyük oranda azaltır. Özellikle mevsimsel gribin ve nezlenin artış gösterdiği dönemlerde, toplu taşıma araçlarının kalabalık olduğu zaman dilimlerinde maske kullanmak gerekir.

Toplu taşıma, enfeksiyon hastalıklarının yayılımı için uygun bir ortamdır. 
Bağışıklık Sistemini Güçlendirmenin Yolları
Güçlü bir bağışıklık sistemi, bulaşıcı hastalıklardan korunmanın en etkili yoludur. Bağışıklık sistemi güçlü olan bireyler bulaşıcı hastalıklara yakalandıklarında bu hastalıkları daha hafif semptomlarla kısa sürede atlatabilirler.

Bağışıklık sistemini güçlendirmek için uygulanabilecek bazı yöntemler şu şekilde sıralanabilir:

Antioksidan bakımından zengin beslenmek,
Yeterli düzeyde vitamin ve mineral alımı sağlamak,
Stresten uzak durmak,
Meyve ve sebze ağırlıklı beslenmek,
Sigarayı bırakmak,
Alkol tüketimini sınırlandırmak,
Uyku düzenine sahip olmak,
Egzersiz yapmak,
İdeal kiloyu korumak.
Hastalık Belirtileri ve Erken Tanı
Bulaşıcı hastalıkların tedavisinde belirtileri yakından takip etmek, erken teşhisle birlikte tedavi yöntemlerine başlamak oldukça önemlidir. Solunum yolu enfeksiyonlarının bazı erken dönem belirtileri şu şekildedir:

Boğazda ağrı ve yanma,
Ses kısıklığı,
Öksürük,
Hâlsizlik,
Burun akıntısı,
Ateş,
Gözlerde kızarma ve sulanma,
Şişmiş lenf düğümleri.
Özellikle toplu taşıma kullanımından sonra bu tür belirtilerin görülmesi bir solunum yolu enfeksiyonunun varlığına işaret edebilir. Bu nedenle belirtilerin görülmesi durumunda en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir. Üst solunum yolu enfeksiyonları doğru zamanda, uygun yöntemlerle tedavi edilmediğinde alt solunum yollarına ilerleyerek zatürre gibi daha ciddi hastalıklar görülebilir. Bu nedenle belirtilerin erken fark edilmesinin ardından vakit kaybetmeden sağlık kuruluşuna başvurmak, enfeksiyonun teşhis edilmesi ve uygun tedaviye başlanması açısından oldukça önemlidir.

Gastrointestinal enfeksiyonlarda görülen erken belirtilerse genellikle şunlardır:

Karın ağrısı,
Mide bulantısı,
Kusma,
İshal,
Mide krampları,
Ateş.
Gastrointestinal enfeksiyonların erken dönem belirtilerini izlemek, hastalığın ilerlememesi açısından son derece önemlidir. Özellikle aşağıdaki belirtiler yaşandığında acilen tıbbi yardım alınması gerekir:

24 saatten fazla süren ishal ve kusma,
Dışkıda ya da kusma sırasında kan görülmesi,
Çocuklarda 38.9, yetişkinlerdeyse 40 derecenin üzerinde ateş, 
Şiddetli mide krampları,
Dehidrasyon belirtilerinin varlığı.
Uyuz ve mantar enfeksiyonu gibi cilt hastalıklarında görülen semptomlarsa genellikle birkaç hafta içerisinde ortaya çıkar. Özellikle uyuz hastalığında, bulaşın gerçekleşmesinden belirtilerin görülmesine kadar geçen süre zarfında birey başkalarına da uyuz bulaştırabilir. Belirtiler görüldüğü anda vakit kaybetmeden bir cilt hastalıkları doktoruna başvurmak ve tedaviye başlamak gerekir.

Uyuz hastalığının ve mantar enfeksiyonunun belirtileriyse şu şekilde detaylandırılabilir:

Uyuz Belirtileri    Mantar Enfeksiyonu Belirtileri
Geceleri artan yoğun kaşıntı    Etkilenen bölgede kızarıklık, ağrı ve döküntü
Ciltte sivilce benzeri kabarcıklar ve döküntüler    Ağızda ve boğazda beyaz lekeler
Parmak arası, bel, kasık, genital bölge çevresinde kaşıntı nedeniyle oluşan yaralar    Cilt altında ağrısız, yumru şeklinde kitleler 
Cilt üzerinde ince çizgi şeklinde tünel izleri    Yemek yerken ağrı veya tat kaybı 
Çocuklarda iştahsızlık, huzursuzluk ve uykusuzluk    Rengi solmuş ve çatlamış tırnaklar 
Toplu Taşıma Kullanırken Alınacak Kişisel Önlemler
Toplu taşıma kullanırken alınacak birtakım kişisel önlemler bulaşıcı hastalıkların yayılmasının önlenmesinde oldukça etkilidir. Toplu taşıma araçlarını kullanan her bireyin kendi kişisel hijyen önlemlerini alması halk sağlığı açısından da büyük önem taşır. Toplu taşıma kullanırken alınabilecek bazı kişisel önlemleri şu şekilde detaylandırabiliriz:

El Hijyeni
Birçok bulaşıcı hastalığın önlenmesinde alınabilecek en etkili önlemlerden biri, el hijyeninin sağlanmasıdır. Toplu taşıma kullanımında yüzey temasının fazla olması nedeniyle ellerin sık sık, en az 20 saniye boyunca suyla ve sabunla yıkanması gerekir. Eller yıkanırken parmak aralarını ve bilekleri de yıkamaya dikkat edilmelidir. El yıkamanın mümkün olmadığı ortamlardaysa elleri kolonyayla ya da el dezenfektanıyla temizlemek oldukça önemlidir.

Bir diğer önemli noktaysa enfeksiyona sahip bireylerin hapşırma ve öksürme sırasında ağızlarını, elleriyle değil, bir mendille kapatmalarıdır. Mendil kullanımı, virüslerin ve bakterilerin temas edilen yüzeylere yayılmasını önleyerek enfeksiyon risklerini azaltabilir.

Maske ve Koruyucu Ekipman Kullanımı
Bulaşıcı hastalıkların yoğun olduğu dönemlerde toplu taşıma araçlarını kullanan bireylerin koruyucu ekipman ya da maske kullanmaları havadaki partiküllerden korunmak için en etkili yöntemlerden biridir. Özellikle hasta bireylerin, sağlıklı bireylere hastalık bulaştırmamak için daha fazla önlem almaları gerekir. Grip, soğuk algınlığı ya da herhangi bir enfeksiyona sahip olanların toplu taşıma araçlarında maske kullanmaları; daha riskli ve bulaşıcı hastalıklardaysa maskeye ek olarak koruyucu gözlük ya da eldiven takmaları bulaş riskini önemli ölçüde azaltır.

Maskenin doğru kullanımı da enfeksiyonlara karşı koruyuculuğu artırmak açısından önemlidir. Bu nedenle maske takılmadan önce ellerin temiz olması, maskenin ağzı ve burnu tam kapatacak şekilde konumlandırılması, maske üzerindeki metal şeridin burnun üzerine getirilip hafifçe bastırılarak burnu kavraması gerekir.

Temas ve Sosyal Mesafe
Sosyal mesafenin korunması bulaşıcı hastalıklara yakalanmamak için alınabilecek en önemli önlemler arasında yer alır. Toplu taşıma araçlarında diğer insanlarla en az 1.5 metrelik sosyal mesafenin korunması bu anlamda önemlidir.

Toplu taşımadaki diğer bireylerle fiziksel temasın engellenmesi de özellikle bulaşıcı cilt hastalıklarından korunmak için alınması gereken bir önlemdir. Toplu taşıma araçları kullanılırken sosyal mesafeye dikkat edecek şekilde oturmak, mümkünse diğer bireylerle yan yana oturmamak ya da gerekli olmadıkça kalabalık araçlara binmemeyi tercih etmek alınabilecek önlemler arasında sayılabilir.

Toplu Taşıma Şirketlerinin Alması Gereken Önlemler
Bulaşıcı hastalıkların önlenmesi için kişisel önlemlerin yanı sıra toplu taşıma şirketlerinin ve belediyelerin de alması gereken bazı önlemler vardır. Bunlardan ilki ve en önemlisi, araçların dezenfekte edilmesidir. Toplu taşıma araçları uygun dezenfeksiyon malzemeleriyle belirli aralıklarla temizlenmelidir. Özellikle koltukların ve tutamakların, virüslerden ve bakterilerden arındırılmaları için düzenli olarak temizlenmeleri gerekir.

Toplu ulaşım araçlarında havalandırma ve klima sistemlerinin temizliği ve bakımı da düzenli olarak yapılmalıdır. Bu alanlarda birikebilen bakteri, mantar ve küf gibi maddeler havaya yayılarak hastalık ve enfeksiyon riskini artırabilir. Özellikle de filtre bakımları ve değişimleri bu anlamda oldukça önemlidir.

Ayrıca araçların dezenfeksiyonuyla ve temizliğiyle ilgili bilgilendirici kartlar yolcuların görebileceği alanlara konumlandırılmalıdır. Bu kartlar araçların ne sıklıkla temizlendiği, temizlikte hangi ürünlerin kullanıldığı, kullanılan ürünlerin hangi virüsler ve bakteriler üzerinde ne kadar etkili olduğu gibi birtakım önemli bilgileri içermelidir. Aynı zamanda yolcuların uyması gereken sosyal mesafe ve hijyen kurallarını içeren bildirilerin de araç içerisinde yer alması gerekir.

Toplu Taşıma Kullanıcılarına Tavsiyeler
Günümüzde toplu taşıma araçları özellikle büyük şehirlerde yüz binlerce insan tarafından kullanılıyor. Bu nedenle toplu taşıma araçlarında yaygın olan bulaşıcı hastalık riski, pek çok birey için endişe verici olabilir. Toplu taşıma araçlarından bulaşabilecek hastalıkların önlenmesi için alınabilecek hijyen önlemlerinin yanı sıra bazı noktalara dikkat ederek de bu riski en aza indirmek mümkün olabilir.

Toplu taşıma araçları işe ya da okula gidiş dönüş saatlerinde çok daha yoğun olarak kullanılır. Gün içerisinde yapılacak seyahatlerin toplu taşımanın kullanılacağı güzergâhın daha az yoğun olduğu zaman dilimlerine göre planlanması, bulaş riskini önleme açısından etkili bir yöntem olabilir. Yoğun saatlerde toplu taşıma kullanmak zorunda olan bireylerse mümkün olduğunca bir önceki ya da sonraki seferi tercih etmeye çalışabilirler. Yoğunluğun daha az olduğu araçlar, bireylerin daha rahat ve güvenli bir şekilde seyahat edebilmelerine olanak sağlar. Özellikle sabah ve akşam saatlerinde 15 ila 20 dakika gibi kısa süreler, yoğunluğun önemli ölçüde azalmasında etkili olabilir. Evden daha erken bir saatte çıkmak ya da iş yerinden biraz daha geç çıkmak, kalabalık zaman diliminin atlatılmasını sağlayabilir.

Herhangi bir pandemi olmasa dahi kişisel hijyen önlemleri almaya devam etmek bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde etkilidir. Bu anlamda toplu taşıma kullanan tüm bireylerin maske, el dezenfektanı, eldiven ve mendil gibi birtakım hijyen ürünlerini sürekli yanlarında taşımaları, toplu taşımada bulaşabilecek hastalık riskinin en aza indirilmesi açısından fayda sağlar.

Alternatif ulaşım yöntemlerini tercih etmek de toplu taşıma kullanımından kaynaklı hastalıklardan korunmak için etkili olabilecek bir diğer yöntemdir. Örneğin, bir güzergâhta dolmuş daha yoğun kullanılıyorsa alternatif olarak otobüsü tercih etmek ya da metro, tramvay gibi diğer ulaşım araçlarına yönelmek bu anlamda etkili olabilir. Bu noktada önemli olan, yoğun kullanılan araçlardansa daha az tercih edilen araçlara yönelmektir.

Grip ve soğuk algınlığı gibi bazı hastalıklar belirli mevsimlerde daha yoğun olarak görülür. Bu mevsimlerde mümkünse toplu taşıma araçlarını daha az kullanmaya çalışmak, mümkün değilse de araç kullanımında kişisel hijyen kurallarına daha fazla dikkat etmek önemlidir. Özellikle bu dönemlerde bağışıklık sistemini güçlü tutmak da hastalıklardan korunmanın en etkili yollarından biridir.

Sıkça Sorulan Sorular
Toplu taşımada hastalık kapma riskini nasıl azaltabilirim?
Toplu taşıma araçlarında hastalık kapma riskini azaltmanın en etkili yollarından bir, güçlü bağışıklık sistemine sahip olmaktır. Bu nedenle her bireyin bağışıklık sistemini güçlendirecek bazı önlemler almaları gerekir. Bunun yanı sıra toplu taşıma araçlarını daha az kalabalık olan saatlerde kullanmak da hastalık bulaşma riskini en aza indirebilir. Kalabalık saatlerde toplu taşıma kullanmanın zorunlu olduğu durumlardaysa maske ve koruyucu ekipman kullanımı, yüzeylerle teması minimuma indirme, el hijyeni sağlama gibi birtakım önlemler hastalık riskini azaltmada oldukça etkilidir.

Hangi hastalıklar toplu taşımada daha yaygındır?
Toplu taşıma araçlarından en sık bulaşan hastalıklar genellikle solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Solunum yolu hastalıklarının damlacık yoluyla bulaşması ve toplu taşıma araçlarında bu damlacıkların yoğun olarak bulunması bu durumun temel nedenidir. Grip, nezle, Covid-19 gibi hastalıklar toplu taşıma araçlarında çok daha hızlı bir şekilde yayılabilir. Bunların dışında bazı cilt hastalıkları ve viral hastalıklar da toplu taşıma araçlarında yakın temasla ve yüzey temasıyla kolayca bulaşabilir.

Toplu taşıma şirketleri hangi hijyen önlemlerini almalıdır?
Toplu taşıma şirketlerinin bulaşıcı hastalıklara karşı alması gereken en önemli önlem, araçların düzenli ve doğru şekilde dezenfeksiyonunu sağlamaktır. Araç içerisindeki her alanın uygun ürünlerle temizlenmesi bu anlamda oldukça önemlidir. Bu dezenfeksiyon işlemi araç kullanımının yoğunluğuna bağlı olarak uygun aralıklarla gerçekleştirilmelidir.