Akıllı Telefon Kullanımının Beyin Üzerindeki Etkileri

⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠Akıllı Telefon Bağımlılığı ve Beyin
Bilim insanlarının, akıllı telefonların beyin üzerindeki etkileri konusunda yaptıkları çeşitli araştırmalar, uzun vadeli telefon kullanımının beyni olumsuz yönde etkilediğini gösteriyor. Özellikle son yıllarda artan telefon kullanımı, akıllı telefonların beyin üzerindeki etkilerinin daha fazla araştırılmasına neden oldu. Akıllı telefonlar her ne kadar hayatın vazgeçilmez bir parçası olsa da uzun süreli kullanımı, beden ve zihin sağlığı üzerinde birtakım olumsuz etkilere yol açabilir.

Akıllı telefonlar gün içerisinde iş görüşmeleri yapmak, sohbet etmek, not almak, e-postaları kontrol etmek veya oyun oynamak gibi pek çok farklı sebeple kullanılır. Akıllı telefonların sunduğu fotoğraf çekme ve video izleme imkânı, pek çok bireyin diğer teknolojik ürünlere daha az ilgi duymalarına da yol açtı. Bu tür nedenlere bağlı olarak telefonla geçirilen süre giderek uzamaya başladı ve neredeyse birçok insan için bir bağımlılık hâline geldi.

Akıllı telefon kullanımı bağımlılık hâline geldiğinde cep telefonundan uzak kalma korkusu olarak bilinen nomofobi adlı psikolojik rahatsızlık ortaya çıkabilir. Bu durumun varlığını anlamak için çeşitli belirtileri gözlemlemek gerekebilir.

Bu belirtilerden bazıları şu şekilde sıralanabilir:

Telefondan uzak kalındığında panik olmak,
Telefonu sürekli kontrol etme ihtiyacı hissetmek,
Mesaj veya arama sesine duyarlı olmak,
Sık sık telefonun çaldığını zannetmek,
Telefonla çok fazla vakit geçirmek,
İnternetin veya mobil hattın çekmediği yerlerde bulunmak istememek,
Telefonu kaybetme ya da telefonun şarjının bitmesi konusunda endişeli hissetmek,
Telefonu hiç kapatmamak ve gece geç saatlerde telefon kullanmak.
Kuzey Amerika Radyoloji Derneği tarafından sunulan bir çalışma, telefon bağımlılığı olan bireylerin beyin kimyasında bozulmalar olduğunu ortaya koymuştur. Konsantrasyon, uyku, dikkat, kan damarı fonksiyonları ve ağrı mekanizmalarının işleyişi gibi hem fizyolojik hem zihinsel açıdan birçok etkisi bulunan dopamin, sağlıklı bir yaşam sürdürülmesi için gerekli olan hormonlardan biridir. Beynin ödül merkezindeki dopamin, yemek yeme ya da cinsel aktivite gibi ödülle ilgili davranışlardan sorumludur. Uzun süreli akıllı telefon kullanımı dopamin salınımını artırır. Bu durum beynin dopamin dengesini bozarak zamanla dopaminin etkisine olan duyarlılığı azaltabilir.

Akıllı telefon bağımlılığı uzun vadede çeşitli fizyolojik ve psikolojik sorunlara da neden olabilir. Bu sorunların bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

Baş, boyun ve iskelet ağrıları,
Uykusuzluk,
Yemek bozuklukları,
Kaygı ve stres,
Hareketsizlik,
Yüz yüze iletişimde azalma,
Obezite,
Göz kuruluğu ve diğer görme bozuklukları.

Dijital Dikkat Dağınıklığı ve Konsantrasyon
Akıllı telefonların gönderdiği bildirimler, dikkat dağınıklığına ve konsantrasyon güçlüğüne neden olabilir. Multi-tasking ve beyin işlevleri göz önünde bulundurulduğunda pek çok görevi aynı anda yapmaya çalışan ve gelen çeşitli bildirimler tarafından sürekli uyarılan beyin fonksiyonları da yavaşlayabilir.

Zihinsel yorgunluk, odaklanma güçlüğü, strese bağlı olarak bireyin verimliliğin azalması ve yaşam kalitesinin düşmesi de akıllı telefon kullanımının yol açtığı olumsuz durumlar arasındadır.

Hafıza ve Öğrenme Kapasitesinin Beyin Üzerindeki Etkileri
Akıllı telefonların uzun vadeli kullanımı bilişsel kapasitenin azalmasına yol açabilir. Özellikle sürekli gelen bildirimler, kısa süreli hafızanın işlevselliğini etkileyebilir ve bilgi tutma becerisinin bozulmasına neden olabilir. Uzun süreli hafıza da yüzeysel işlenen bilgiler ve dikkat dağınıklığı nedeniyle olumsuz yönde etkilenir. Bilgilerin devamlı olarak kaldığı bu belleğin, zamanla uzun süreli hafıza oluşturma yeteneği azalabilir.

Akıllı telefonlar sayesinde bilgiye erişimin kolaylaşması, bireylerin öğrenme süreçlerini de olumsuz etkileyebilir. Yalnızca telefonla ve internet bağlantısıyla gerekli tüm bilgilere erişme imkânı bulan bireyler, edindikleri bilgileri hafızalarında tutma gereksinimi hissetmeyebilirler. Bu durum, zamanla kalıcı hafıza ve bilgi işleme kapasitesinde yetersizliklere yol açabilir.

Uyku Düzeni ve Beyin Sağlığı
Akıllı telefonların kullanımı yaygınlaştığından beri, bu cihazlar gece geç saatlere kadar insanların ellerinden düşmemeye başladı. Özellikle uyumadan önce sosyal medya hesaplarını kontrol etmek, video izlemek veya bir şeyler okumak uykuya dalmayı oldukça zorlaştırıyor. Bunun temel nedeniyse bireyin uzun süre elektronik cihazların yaydığı mavi ışığa ve çeşitli uyaranlara maruz kalmasıdır.

Mavi ışık, uyku-uyanıklık döngüsünü düzenleyen hormon olarak bilinen melatoninin salınımını baskılayabilir. Uzun süre mavi ışığa maruz kalmak, beynin salgılaması gereken melatonin miktarını azaltarak bireyin uykuya dalmasını zorlaştırabilir. Bu durum zamanla bireyde uykusuzluğa da yol açabilir.

Elektromanyetik Dalgaların Beyin Üzerindeki Etkileri
Elektromanyetik dalga yayan teknolojik cihazların uzun süreli kullanımı, insan sağlığını olumsuz etkiler. Özellikle telefonla yapılan uzun süreli konuşmalar beyin aktivitelerinde bazı değişikliklere neden olabilir. Kısa süreli hafızada ortaya çıkan değişiklikler ya da dikkat bozuklukları bu duruma örnek olarak verilebilir.

Elektromanyetik dalgalar ve uzun süreli akıllı telefon kullanımı; nörolojik problemlere, vücut ısısında artışa, baş ağrısına, yorgunluğa, kalp hızında değişimlere, uyku düzensizliklerine ve hormonal değişimlere yol açabilir. Bu konuda yapılan araştırmalar henüz netlik kazanmamıştır ancak bazı çalışmalar elektromanyetik dalgaya uzun süre maruz kalmanın beyin kanserine neden olabileceğini de öne sürmektedir.

Beynin Nöroplastisite Özelliği ve Akıllı Telefonlar
Akıllı telefonlar beynin işleyişine doğrudan etki edebilir. Bu durum, beynin nöroplastisite adı verilen merkezî sinir sisteminin çevresel değişimlere karşı uyum gösterebilme yeteneğiyle ilişkilidir.

İnsan beyninin çevreyle girdiği etkileşimler sonucunda uğradığı fizyolojik değişimler nöroplastisite olarak adlandırılır. Beyin yaşam boyunca sürekli öğrenmeye ve öğrendiklerine adapte olmaya devam eder. Bu süreç nöroplastisite olarak adlandırılır.

Akıllı telefonların nöroplastisiteye etkileri şu şekilde sıralanabilir:

Düşük dikkat gerektiren telefon faaliyetleri bilgi işleme ve öğrenme yeteneklerinde azalmaya sebep olabilir. Bu durum, bilgiyi işleme ve bağlantı kurma görevi üstlenen nöroplastisitede olumsuz etki yaratabilir.
Sürekli gelen bildirimler ve çoklu görevler dikkat dağınıklığına yol açarak nöroplastisiteyi etkileyebilir. Bunun sonucunda beynin uyum sağlama yeteneği etkin şekilde kullanılamayabilir.
Bilgiye hızlıca ulaşmayı sağlayan akıllı telefonlar, öğrenme kapasitesini azaltarak bilgiyi uzun süreli hafızaya almaya engel olabilirler. Bu da nöroplastisitenin anlamlı bağlantılar kurma ve öğrendiklerini işleme işlevini etkiler.
Beynin esnekliğini korumaya yardımcı olabilecek bazı yöntemler bulunur. Bu yöntemleri şöyle sıralayabiliriz:

Aralıklı Oruç: Nöron gelişmesini teşvik ederek bilişsel fonksiyonları gelişmesine yardımcı olabilir.
Seyahat Etmek: Farklı ortamlarda bulunmak beyin için çeşitli yeni uyarıcılar ve deneyimler sunar. Bu yeni deneyimler beyindeki bazı bölgelerin aktif hâle gelmesini sağlayabilir.
Müzik Aleti Çalmak: Yeni nöral ağlar yaratabilir ve beynin bölgeleriyle arasındaki bağlantıyı artırabilir.
Baskın Olmayan Elle Yapılan Egzersizler: Yeni nöral yolaklar oluşmasına yardımcı olur ve nöronların arasındaki bağlantıyı güçlendirebilir.
Verimli Bir Uyku: Hücreler arası bilgi aktarımı yapan dendritik köklerin büyümesiyle, öğrenilenlerin hafızada tutulmasına yardımcı olur.
Beyin Sağlığı İçin Akıllı Telefon Kullanımına Dikkat Etme Önerileri
Beyin sağlığını korumak için akıllı telefon kullanırken dikkat edilmesi gerekenleri şöyle sıralayabiliriz:

Sosyal medya hesaplarını kontrol etmeye, e-postalara veya mesajlara bakmaya harcanan süreyi sınırlandırmak gerekir. Bu nedenle akıllı telefon kullanımı günde yalnızca 4-5 kez olmak üzere 5 dakikayla sınırlandırılmalıdır.
Gerekmediği sürece telefon kullanımından kaçınmak ve hobilere yönelmek faydalı olabilir.
Özellikle geceleri yatmadan en az iki saat önce telefon kullanımı bırakılmalıdır.
Tatil dönemlerinde, aile ve arkadaş buluşmalarında telefondan uzak durmaya çalışıp teknoloji detoksu yapmak faydalı olabilir. 
Akıllı Telefon Kullanımının Psikolojik Etkileri
Akıllı telefonların bireylerde yarattığı bazı psikolojik etkiler şunlardır:

Akıllı telefon kullanımının bağımlılık hâline gelmesi, kaygıyı artırarak duygusal dengesizliklere neden olabilir. Ayrıca ailevi sorunlara, akademik başarısızlığa veya düşük iş performansına neden olup anksiyeteyi ve depresyonu datetikleyebilir.
Akıllı telefonla uzun süre vakit geçirmek sosyal hayat becerilerini azaltabilir. Yalnızlık, umutsuzluk, güvensizlik gibi duyguları tetikleyen telefon alışkanlıkları, bireyi zamanla yalnızlığa ve sosyal izolasyona itebilir.
Akıllı telefon kullanımının bazı olumlu etkileri de olabilir. Sosyal bağlantılar, bilgiye ulaşım kolaylığı, eğlence ve oyun uygulamaları, müzik ve video içerikleri stresi azaltabilir.
Akıllı Telefon Kullanımının Fiziksel Etkileri
Akıllı telefon kullanımı uzun vadede çeşitli fiziksel rahatsızlıklara neden olabilir. Bu fiziksel rahatsızlıkları şöyle sıralayabiliriz:

Uzun süre telefon kullanmak göz kuruluğuna ve çeşitli göz hastalıklarına neden olabilir.
Uzun süre cep telefonu kullanmada omurga sağlığı zarar görebilir. Özellikle duruş bozukluğuna yol açabilir.
Artroz (başparmak eklemi kireçlenmesi), dirsekte sinir sıkışması ve karpal tünel sendromu teknolojinin tetiklediği rahatsızlıklar arasındadır.
Bireyin pek çok işini telefonla halledebilmesi zamanla hareketsiz bir yaşam sürmesine neden olabilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Akıllı telefon kullanımı beyin tümörüne yol açar mı?
Yapılan bazı araştırmalar akıllı telefonların beyin tümörüne yol açabileceğini öne sürse de bu konu hakkında kanıtlanmış, net bir bilgi yoktur.

Çocuklarda akıllı telefon kullanımı beyin gelişimini nasıl etkiler?
Bilinçsiz ve uzun süreli telefon kullanımı çocukların odaklanma kapasitesini, dikkat süresini ve öğrenme süreçlerini olumsuz etkileyebilir.

Akıllı telefon kullanımının psikolojik etkilerini nasıl azaltabilirim?
Akıllı telefon kullanımının yarattığı psikolojik etkileri en aza indirebilmek için telefon kullanımı sınırlandırılabilir, teknoloji detoksu yapılabilir ya da farklı fiziksel aktivitelere yönelmek mümkün olabilir.